جوهر قند چیست و در نان چه می‌کند؟

آنها نان مان را آجر نمی‌کنند، سمی اش می‌کنند تا آرام آرام با مرگی دردناک مثل ابتلا به سرطان بمیریم. ‌جوش شیرین اضافه کردن به خمیرنان، دیگر تخلف آماتورهاست که وزارت بهداشت آسان تشخیصش می دهد اما کج‌روهای حرفه ای، سمی به نان اضافه می‌کنند که هیچ کارشناسی به سرعت نمی‌تواند تشخیصش بدهد؛ سمی که بین خودشان اسمش را گذاشته اند « جوهر قند » و شیمی دان ها به آن می گویند «سدیم دیتیونیت !
 هرچند آرش رشیدیان، معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی تهران به تازگی در گفتگو با فارس اعلام کرده است که بر اساس گزارش ها، برخی نانواهای متخلف از جوهر قند استفاده می کنند اما در حقیقت این خبر تازه نیست و قصه سر دراز دارد و پیش از این هم مسئولانی درباره اش هشدار داده اند برای نمونه حدود 2 سال پیش نیز خبرگزاری فارس درباره استفاده از جوهر قند در تولید نان های سنتی مانند بربری، لواش و تافتون در شماری از نانوایی ها خبر داده بود.
 
جوهر قند چیست؟

گول اسم شیرینش را نخورید. جوهر قند یا سدیم دیتیونیت یا بلانکت، پودری سفید رنگ با ترکیب گوگردی و کاربرد صنعتی است که در صنایع رنگرزی برای از بین بردن رنگ و بازیافت کاغذ باطله و در موارد معدودی برای زیست شناسی، زمین شناسی و عکاسی مورد استفاده قرار می گیرد و برای سلامت انسان مضر است و در هیچ جای دنیا ، یک افزودنی غذایی محسوب نمی شود اما در ایران برخی نانواهای متخلف، آن را به آرد نان اضافه می کنند.
 

سدیم دی تیونیت (به انگلیسی: Sodium dithionite) یا سدیم دی‌تیونیت یا بلانکیت یا جوهر قند  با فرمول شیمیایی Na_۲S_۲O_۴ یک ترکیب شیمیایی با شناسه پاب‌کم ۲۴۴۸۹ است. که جرم مولی آن 174.107 g/mol می‌باشد.
شکل ظاهری این ترکیب، پودر کریستالی سفید مایل به خاکستری است که این ترکیب گوگردی به عنوان رنگ بر یا سفید کننده کاربرد دارد.

کاربرد در صنعت

از سدیم دی‌تیونیت به عنوان رنگ‌بر در صنایع استفاده می‌شود و به عنوان مثال از آن برای حذف جوهر از روی کاغذ باطله و خمیر کاغذ استفاده می‌شود که رنگ‌بری خمیرکاغذ با استفاده از میزان ۰.۵ الی ۱ درصد سدیم دی‌تیونیت و زمان‌هایی بین ۳۰ تا۹۰ دقیقه مورد مطالعه قرار گرفته‌است.

کاربرد در صنایع غذایی

میزان مصرف مجاز بلانکیت در مواد غذائی کمتر از ۱۰ میلی‌گرم (پی‌پی‌ام) در لیتر است.

قند

بلانکیت ترکیبی گوگردی است که در قندریزی‌ها برای رنگبری و سفید کردن قندها استفاده می‌شود. پس از حرارت دادن این ماده گاز SO2 تولید می‌شود که مقدار زیاد آن سرطان‌زا است. به همین دلیل یکی از فاکتورهای کنترل کیفیت قند اندازه‌گیری میزان سولفور باقی مانده در آن است.

نان

در ایران در بعضی از نانوایی‌ها به صورت غیر مجاز از بالانکیت یا جوهرقند برای تخمیر و آماده‌سازی زود هنگام خمیر نان استفاده می‌کنند که به دلیل افزایش ضریب ابتلا به سرطان، ازبین رفتن پرز روده و معده و بی‌اثرسازی آنتی‌اکسیدان‌ها و اختلال در گوارش، پوست و چشم از نظر ادارهٔ بهداشت مصرف آن در نان، غیرقانونی بوده و پیگیرد قانونی دارد.

علی میلانی، استاد دانشگاه و متخصص سیاست های غذا و تغذیه توضیح می دهد که از لحظه استفاده و افزودن جوهر قند به نان ، عوارض چشمی ، گوارشی و پوستی اش در بدن نانوایی که آن را به نان می افزاید، آغاز می شود اما فاجعه اصلی وقتی ظاهر می شود که مردم نان آلوده به این ماده را می خورند.

به گفته او سدیم دیتیونیت، با از بین بردن پرزهای داخل روده مانع جذب مواد غذایی مفید در بدن می شود. برخی پژوهش ها ثابت کرده است تنظیم انسولین را در بدن به هم می زند و باعث دیابت زودرس می شود و از همه مهم تر این که مانع عملکرد آنتی اکسیدان ها می شود.

آنتی اکسیدان ها مواد غذایی مفیدی هستند که فعالیت رادیکال های آزاد به عنوان عناصر سرطان زا را در بدن خنثی می کنند و بنابر این در نبودشان ، بدن در برابر عوامل سرطانزا بی دفاع می شود که همه این ها یعنی سدیم دیتیونیت احتمال ابتلا به سرطان بویژه سرطان های دستگاه گوارش را به شدت بالا می برد.

تنها خوراکی که جوهر قند به آن اضافه می شود نان نیست و این ماده برای سفید تر کردن رنگ کله قند و درست کردن آبنبات های سفید نیز به کار می رود و احتمالا نامش نیز از همین کاربرد گرفته شده است و یکی از راه های سنجش کیفیت قند ، اندازه گیری میزان گوگرد باقی مانده در آن است که اگر زیاد باشد قند نیز غیرقابل استفاده است.
 
چرا برخی نانواها خوش دارند آردشان، آغشته به جوهر قند شود؟ یدالله می گوید «خمیری که جوهر قند دارد زودتر ورز می آید.» در همان محله اما نانوایی جوان تر، حرف های پیرمرد را تکمیل می کند «جوهر قند نان را سفید می کند. مردم نان سفید را بیشتر می برند. بیشتر دوست دارند.»

از سوی دیگر خمیر نان و تخمیر کامل پیش از پخت، به قول نانواها باید حدود دو ساعت استراحت کند و در محیطی مناسب با درجه رطوبت و حرارت معین، باقی بماند بنابر این نانوا برای آماده کردن خمیر باید هم محیطی مناسب در اختیار داشته باشد و هم وقت کافی صرف کند اما نانواهایی که نمی خواهند برای آماده کردن خمیر وقت صرف کنند و محیط کارشان غیراستاندارد و ناسالم است، با جوهرقند به سرعت خمیر را آماده پخت می کنند و نیازی هم به مناسب سازی محیط تخمیر نیست.

نانواهای متخلف پیش از این، جوش شیرین را برای زودتر ور آمدن خمیر استفاده می کردند که برای معده ضرر داشت اما در آن زمان تشخیص متخلف ها سخت نبود و کارشناسان وزارت بهداشت با یک آزمایش ساده شیمی حتی در نانوایی می توانستند متخلف ها را شناسایی کنند اما به گفته شهریاری، تشخیص استفاده از جوهر قند در آرد، آسان نیست و به آزمایشی چند روزه نیاز دارد و همین موضوع هم یکی از علل محبوبیت این ماده سمی میان نانواهای قانون شکن است.
 
تنور نظارت، سرد است

بیشترین میزان استفاده از جوهر قند در آرد نان هایی مانند لواش و تافتون است که طیف سپید دارند اما این روزها در برخی نانوایی ها نان سنگک سپید هم پرطرفدار شده است و خیلی ها دیگر مشتری آن سنگک های خوش عطر با رنگ قهوه ای نیستند.

میلانی، متخصص سیاست های غذا و تغذیه از باور نادرست مردم درباره مغذی تر بودن نان های سپید انتقاد می کند و می گوید: هرچه رنگ نان تیره تر باشد ، مواد غذایی آن بیشتر است. اگر باور غلط مردم در این باره اصلاح شود، کمتر کسی نان سپید می خرد و نانواهای متخلف هم مجبور می شوند استفاده از جوهر نمک را کنار بگذارند.
 
اگرچه باور غلط مردم نسبت به مغذی بودن نان های سپید، در تخلف نانواها نقش داشته است اما به نظر می رسد جای خالی نظارت دقیق بر نانوایی های سنتی در این زمینه تاثیرگذارتر است؛ نظارتی که پیامدهای نبودش را در محیط های غیراستاندارد و غیر بهداشتی برخی نانوایی های سنتی و افزایش ضایعات و دور ریز نان سنتی هم می شود مشاهده کرد.